اوراق بهادار و اوراق مشارکت چیست؟

خب همانطور که قول داده بودیم قصد داریم درباره ی انواع اوراق بهادار و اوراق مشارکت برای شما صحبت کنیم. اگر بخواهیم اوراق بهادار را براساس درجه ریسک آنها معرفی کنیم ابتدا باید به سراغ اوراق مشارکت برویم. چون این اوراق بازدهی تضمین شده ای دارند و بنابراین هیچ گونه ریسکی را متوجه سرمایه گذار نمی کند. اما اوراق مشارکت چیست؟

اوراق مشارکت چیست؟

همانطور که از اسم این اوراق هم مشخص است اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که بیانگر مشارکت دارنده ی آن در یک طرح است. اجازه بدید با یک مثال توضیح دهیم. فرض کنید یک شرکت پتروشیمی برای راه اندازی یک خط تولید جدید به 200 میلیارد تومان سرمایه جدید نیاز دارد همچنین براساس بررسی های کارشناسی درصورت راه اندازی این خط تولید، سرمایه صرف شده برای آن ظرف مدت چهار سال پس از راه اندازی از محل افزایش درآمد ناشی از فروش محصولات جدید جبران می شود  و میزان سودآوری شرکت هم طی این مدت سالانه 25 تا 35 درصد افزایش پیدا می کند. به عبارت دیگر طرح مذکور توجیه اقتصادی دارد. در این حالت یکی از روش هایی که شرکت پتروشیمی می تواند برای تامین سرمایه مورد نیاز خودش از آن استفاده کند انتشار اوراق مشارکت است. به این ترتیب شرکت پتروشیمی با فروش این اوراق به سرمایه گذاران منابع مالی مورد نیاز خود را تامین می کند و سرمایه گذاران هم در ازای این مشارکت به نسبت سرمایه خودشان در منافعی که از راه اندازی خط تولید جدید به دست می آید شریک می شوند.

مهم ترین جذابیت اوراق مشارکت در مقایسه با انواع سایر اوراق بهادار مثل سهام، تضمین پرداخت سود است. یعنی دارنده اوراق مشارکت مطمئن است که سود مشخص و تضمین شده ای را به عنوان سود علی الحساب در فواصل زمانی معین دریافت می کند.اما چه کسی پرداخت حداقل سود را تضمین می کند؟ طبیعتا شرکت یا سازمان منتشر کننده این اوراق نمی تواند خودش پرداخت سود اوراق را هم تضمین کند. در حال حاضر سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می شوند توسط بانک ها و موسسات مالی معتبر و یا دولت تضمین می شود. بنابراین خریدار این اوراق اطمینان دارد که در سررسید های مشخص سود تعهد شده را دریافت می کند.

در مورد اوراق مشارکت باید به چند نکته توجه داشته باشید:

1- همانطور که قبلا هم گفتیم بین ریسک و بازده رابطه ی مستقیمی وجود دارد. با توجه به اینکه اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده ای دارندو ریسکی متوجه سرمایه گذار نمی کنندبنابراین بازده مورد انتظار آن ها هم درمقایسه با سایر انواع اوراق بهادار کمتر است.

2- سود تضمین شده اوراق مشارکت به صورت علی الحساب به دارنده اوراق پرداخت می شود یعنی پس از پایان پروژه و در سررسید نهایی ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کند و در صورتی که سود قطعی پروژه بیشتر از سود علی الحساب پرداختی به دارنده اوراق باشد مابه التفاوتش را به دارنده اوراق پرداخت کند. البته در صورتی که سود قطعی پروژه از سود پرداختی کمتر باشد، جبران مابه التفاوت به عهده ی ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زیانی از این بابت متوجه دارنده اوراق نیست

3- سود اوراق مشارکت از پرداخت مالیات معاف است. و این موضوع هم یکی از جذابیت های سرمایه گذاری در اوراق مشارکت به حساب می آید.

4- اوراق مشارکت اغلب بی نام منتشر می شوند و فردی که این اوراق را دارد مالک آن شناخته می شود. بنابراین باید از اوراق مشارکت هم مثل اسکناس و بلکه بیشتر از آن مراقبت کنید. البته بانک ها معمولا این امکان را برای خریداران اوراق مشارکت فراهم می کنند که خریدار بتواند اوراق خود را در بانک به امانت بگذارد تا از مواردی مثل سرقت، آتش سوزی و غیره در امان باشد.

5- سود اوراق مشارکت در فواصل زمانی تعیین شده مثل یک ماهه یا سه ماه و از طریق برگه های که همراه اوراق مشارکت تحویل داده می شود، به خریدار پرداخت می شود. خریداری که اوراق مشارکت را پیش خود نگه می دارد موقع تحویل برگه های دریافت سود به بانک باید اصل اوراق مشارکت را هم همراه داشته باشد. تا مالکیت فرد بر این اوراق توسط بانک احراز شود. البته همانطور که گفتیم خریدار اوراق مشارکت می تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت بسپارد و با پرداخت کارمزد جزیی از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسید های تعیین شده به صورت منظم به حسابش واریز کند.

6- دقت داشته باشید طرح هایی که برای تامین مالی آن ها اوراق مشارکت منتشر می شود معمولا طرح های زمان بر هستند. بنابراین اوراق مشارکت هم اغلب با سررسید های 3 تا 4 ساله منتشر می شوند. اما اگر خریدار اوراق به هردلیلی قبل از دوره ی سررسید به پول خود نیاز داشته باشدمی تواند با مراجعه به یکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خریداری کرده ضمن تحویل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دریافت کند. طبیعتا سودهای دریافتی تا تاریخ تحویل اوراق به بانک به عنوان سود دوره ی مشارکت به فرد تعلق می گیرد. البته معمولا در صورت تسویه زودتر از موعد بانک ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را کمی کاهش می دهند مثلا از 20 درصد به 19 درصد و مابه التفاوت نرخ جدید با نرخ پرداختی تا اون زمان را از مشتری دریافت می کنند.

7- درصورتی که اوراق مشارکت در بورس یا فرابورس هم پذیرفته شده باشند، دارنده ی این اوراق می تواند برای فروش آن ها قبل از سررسید به یکی از شرکت های کارگزاری بورس مراجعه کند و براساس روش هایی که در برنامه های قبل توضیح دادیم نسبت به فروش اوراق خود اقدام کند. در این صورت طبیعتا اوراق مشارکت هم مثل سهام براساس قیمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود داشته باشد فروخته می شود و سود دارنده اوراق مشارکت هم از بابت تسویه زودتر از موعد کاهش پیدا نمی کند

در پایان هم به این نکته اشاره کنم که در حال حاضر علاوه بر شرکت های فعال در بخش خصوصی، دولت و شهرداری ها هم برای تامین منابع مالی مورد نیاز برای پروژه های عمرانی ، زیر بنایی و دیگر موارد اقدام به انتشار اوراق مشارکت می کنند. ساخت خطوط جاده ای و ریلی، سد، تونل، نیروگاه، مجتمع های اداری و مسکونی و دیگر موارد نمونه هایی از مواردی است که دولت یا شهرداری ها برای تامین منابع مالی آن ها اقدام به انتشار اوراق مشارکت می کنند و تبلیغ آن ها هم در رسانه ها به وفور مشاهده می شود.