مشاوره روانشناسی که به‌صورت کلی با عنوان مشاوره شناخته می‌شود، امروزه عضوی جدایی‌ناپذیر از زندگی افراد تبدیل شده است؛ عضوی که نقش بسیار سازنده‌ای در بالا بردن سلامت روان جامعه دارد. مشاوره روانشناسی انواع مختلفی ازجمله مشاوره خانواده و مشاوره تحصیلی دارد. برای اینکه بدانید نیاز امروز شما کدام‌یک از انواع مشاوره است، باید با آن‌ها بیشتر آشنا شوید. در این یادداشت انواع مشاوره روانشناسی را معرفی کرده و کاربردهای هرکدام را شرح خواهیم داد.
انواع مشاوره روانشناسی
مشاوره روانشناسی شاید دسته‌بندی چندان روشنی نداشته باشد. البته در منابع مختلف دسته‌بندی‌هایی آمده است اما شاید برای مردم این نوع دسته‌بندی چندان شفاف و روشن نباشد. برای اینکه انواع مشاوره برای مخاطب ایرانی قابل‌فهم و تفکیک باشد، در این یادداشت آن‌ها را به شکلی روشن دسته‌بندی کرده‌ایم. در ادامه فهرست انواع مشاوره روانشناسی را می‌خوانید.
فهرست انواع مشاوره روانشناسی
- مشاوره ازدواج
- مشاوره زوجین
- مشاوره کودکان
- مشاوره خانواده
- مشاوره تحصیلی
- مشاوره شغلی
- مشاوره توان‌بخشی
- مشاوره اعتیاد
- مشاوره سوگ
- مشاوره سلامت روان
تفاوت دسته‌بندی ما با بیشتر دسته‌بندی‌های مرسوم انواع مشاوره روانشناسی این است که معمولاً مشاوره ازدواج، مشاوره زوجین و مشاوره کودکان را جزو زیرمجموعه مشاوره خانواده در نظر می‌گیرند. بااین‌حال و با توجه به نیاز بالایی که مردم به هریک از این نوع مشاوره‌ها دارند و همچنین کلی بودن عنوان «مشاوره خانواده» برای مردم عام، ما انواع مشاوره روانشناسی را به این شکل تفکیک کردیم. باید اضافه کرد که البته این نوع دسته‌بندی در محافل دانشگاهی مشاوره پذیرفتنی است و بسیاری از متخصصان مشاوره قائل به این دسته‌بندی هستند.
آنچه در ادامه می‌خوانید، شرحی است بر هریک از انواع مشاوره روانشناسی که در بالا نوشتیم.
مشاوره ازدواج
مشاوره ازدواج با عنوان اصلی «مشاوره پیش از ازدواج» (Premarital Counseling)، نوعی از انواع مشاوره روانشناسی است که زوجین را آماده ازدواج و آغاز زندگی زناشویی می‌کند. مشاوره ازدواج به زوجین کمک می‌کند تا مطمئن شوند رابطه آن‌ها به‌قدری مستحکم و سالم است که بتواند ضمانت یک زندگی پایدار و رضایتمندانِ را برای آن‌ها فراهم کند.
مشاوره پیش از ازدواج همچنین می‌تواند زوجین را با نقاط ضعف‌های رابطه خود آشنا کند؛ نقاط ضعفی که ممکن است در آینده برای رابطه آن‌ها ایجاد خطر کند. همچنین مشاوره ازدواج به زوجین کمک می‌کند تا رابطه خود را پیش از ازدواج مستحکم کنند و با شناختی کامل‌تر از یکدیگر زندگی مشترک خود را آغاز کنند.
مشاوره ازدواج معمولاً طرفین را به بحث درباره چیزهایی دعوت می‌کند که در زندگی زناشویی چالش‌برانگیز خواهند بود؛ مسائلی نظیر اقتصاد خانواده و اقتصاد فردی، نحوه تربیت فرزندان، شیوه رابطه با اقوام و آشنایان، طریقه حل کردن سوءتفاهم‌ها، نحوه تصمیم‌گیری درباره مسائل خانواده، نقش زن و مرد در خانواده و … . درعین‌حال در مشاوره ازدواج مسائل بنیادینی همچون اعتقادات مذهبی و مسائل فرهنگی که ممکن است بین دو نفر متفاوت باشد موردبحث قرار می‌گیرد.
پیش‌فرض مشاوره ازدواج، ایجاد فهم و درک بیشتر برای شروع زندگی زناشویی است اما اگر مشاور در دوره برگزاری مشاوره ازدواج تشخیص دهد که اختلاف فکری دور طرف بیش از آن است که بتوانند زندگی مشترک خوبی داشته باشند، به آن‌ها توصیه خواهد کرد که با یکدیگر ازدواج نکنند.
مشاوره زوجین
مشاوره زوجین، با عنوان رسمی زوج‌درمانی (Couples therapy)، یکی از کاربردی‌ترین انواع مشاوره است. مشاوره زوجین تلاش می‌کند تا رابطه احساسی بین دو طرف را تقویت کرده و مشکلات بین دو نفر را حل‌وفصل کند؛ این مشکلات می‌تواند در گستره‌ای از رفتار متقابل تا رابطه جنسی وجود داشته باشد.
اینکه یک زوج در ابتدای زندگی خود شرایط رمانتیک و ایدئالی را سپری کنند چیز تازه‌ای نیست اما اگر بعد از چند سال بتوانند رابطه خود را مانند روز اول حفظ کنند تقریباً غیرممکن است. رابطه میان زن و شوهر هم مانند هر چیز دیگری بعد از مدتی نیاز به بازسازی و احیا دارد. مشاوره زوجین به همسران کمک می‌کند تا بتوانند خلأ به وجود آمده در رابطه خود را ترمیم کنند و با اصلاح رفتار، زوج بهتری برای یکدیگر بوده و زندگی بهتری برای خود بسازند.
در کنار این‌ها زوجین گاهی با مشکلاتی روبرو می‌شوند که تنها راه‌حل آن مراجعه به مشاوره زوجین است. ازجمله این مشکلات؛ خیانت، حسادت، سوءظن و بدگمانی، بی‌احترامی و خشونت است. مشکلات دیگری همچون سردی در رابطه جنسی و کاهش جذابیت جنسی ازجمله دیگر مشکلاتی است که نیاز مبرم به زوج‌درمانی دارد.
مشاوره کودکان
مشاوره کودکان (Child Counseling) همان‌طور که از نام آن پیداست، نوعی از انواع مشاوره روانشناسی است که برای حل مشکلات کودکان و نوجوانان است. کودکان و نوجوانان معمولاً به‌اندازه بزرگ‌سالان قادر به بیان و بروز آنچه در درون آن‌ها می‌گذرد نیستند و این ممکن است کار را برای آن‌ها و برای والدینشان سخت کند. مشاوره کودکان فضایی را برای کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند تا بتوانند به‌راحتی درباره احساسات، ترس‌ها، اضطراب‌ها و مشکلاتشان صحبت کنند.
مشاوره کودکان به آن‌ها کمک می‌کند تا بتوانند مشکلات خود در خانه، مدرسه و اجتماع را حل کنند. در بیشتر مراحلِ مشاوره کودکان، حضور والدین الزامی است اما در برخی موارد، به‌خصوص مشاوره نوجوانان، مشاور از والدین می‌خواهد تا با نوجوان به‌تنهایی صحبت کند. والدین نقش بسیار مهمی در مشاوره کودکان دارند و معمولاً بخشی از فرایند درمان هستند.
مشاوره کودکان معمولاً برای مشکلات رایج در زندگی روزمره و ارتباطات آن‌ها با محیط اطرافشان است اما حل مشکلات سلامت روان نیز جزو وظایف مشاور کودکان است. مشکلاتی مانند افسردگی، استرس، اضطراب، ترس، فوبیا، اندوه ناشی از مرگ نزدیکان، مشکلات ناشی از طلاق والدین، افسردگی ناشی از تغییر بزرگ در زندگی ازجمله تغییر محل زندگی و مهاجرت.
مشاوره خانواده
مشاوره خانواده (family counselling) یکی از اصلی‌ترین شاخه‌های مشاوره روانشناسی است. همان‌طور که ابتدای این یادداشت گفته شد، در بسیاری از منابع مشاوره ازدواج، مشاوره زوجین و مشاوره کودکان را هم جزوی از مشاوره خانواده می‌دانند. مشاوره خانواده همان‌طور که از نام آن پیداست، برای حل مشکلات درونی خانواده و ارتقای سلامت روان آن کاربرد دارد.
به تعریف دقیق‌تر مشاوره خانواده رویکردی است که اعضای خانواده را تشویق به گفت‌وگو و رابطه بهتر با یکدیگر می‌کند تا بتوانند مشکلاتشان را حل کنند. این مشکل می‌تواند به دلایل مختلف ازجمله عامل بیرونی و یا رفتار اعضای خانواده با یکدیگر باشد. مشاوره خانواده معمولاً با حضور حداقل دو نفر از اعضای خانواده برگزار می‌شود و در آن نظر همه اعضای خانواده درباره موضوع موردنظر شنیده می‌شود.
مراجعه به مشاور خانواده در برخی موارد به‌صورت مؤکد توصیه می‌شود. این موارد عبارتند از؛ زمانی که یکی از اعضای خانواده دچار اعتیاد شده باشد، پس از مرگ یکی از اعضای خانواده، هنگامی‌که خانواده بر اثر طلاق شکل جدیدی به خود می‌گیرد و هنگامی‌که از ازدواج یک زوج مطلقه خانواده جدید با حضور فرزندان آن‌ها شکل می‌گیرد. همچنین مشکلاتی همچون خشونت خانوادگی، مشاجره‌های خانوادگی شدید، مشکلات رفتاری در اعضای خانواده و آسیب روحی اعضای خانواده نیازمند جدی به مشاوره خانواده دارد.
مشاوره تحصیلی
مشاوره تحصیلی (Educational Counselling) در اصل نوعی از مشاوره روانشناسی است که اسم دقیق آن مشاوره دوران تحصیل است. این نوع مشاوره روانشناسی به افراد، به‌خصوص کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا به مشکلات دوران تحصیل خود از دبستان تا دانشگاه فائق آیند. هرچند که مشاوره در انتخاب رشته تحصیلی یکی از امور مربوط به این نوع مشاوره است اما مشاوره تحصیلی را نباید با خدماتی که امروزه مؤسسات آموزشی مخصوص کنکور با عنوان مشاوره تحصیلی ارائه می‌دهند اشتباه گرفت.
مشاوره تحصیلی معمولاً با کاربرد آن برای دانش‌آموزانی که دچار افت تحصیلی شده‌اند شناخته می‌شود اما این نوع مشاوره برای حل مشکلاتی از قبیل اعتمادبه‌نفس پایین، مشکل با معلم، قلدری و بسیاری از مشکلاتی که در حین تحصیل برای دانش‌آموزان و دانشجویان به وجود می‌آید کاربرد دارد. امروزه مشاوره تحصیلی یکی از ارکان اصلی آموزش در مدارس محسوب می‌شود.
همان‌طور که گفته شد یکی از خدمات مهم مشاوره تحصیلی، کمک به دانش‌آموزان برای انتخاب رشته است. سردرگمی نوجوانان هنگام فرارسیدن موعد انتخاب رشته یک امر طبیعی است. مشاور تحصیلی با صحبت با دانش‌آموز به او کمک می‌کند تا رشته‌ای را انتخاب کند که با روحیات و صفات او سازگاری بیشتری داشته و استعداد بیشتری در آن دارد.
مشاوره شغلی
مشاوره شغلی (Career counseling) یکی از انواع مشاوره روانشناسی است که می‌توان گفت در ایران بسیار ناشناخته است. مشاوره شغلی به فرد کمک می‌کند تا در مورد انتخاب شغل، تغییر شغل و یا ترک شغل فعلی خود تصمیم بگیرد. مشاوره شغلی، برخلاف آنچه در برخی مراکز ارائه می‌شود، مبتنی بر دانش روانشناسی و مشاوره است.
مشاوره شغلی می‌تواند برای افرادی در تمامی سنین کاربرد داشته باشد، زیرا می‌خواهد به فرد کمک کند تا درباره وضعیت شغلی خود تصمیم بگیرد و این لزوماً به معنی انتخاب شغل در اوان جوانی نیست. یکی از کاربردهای مشاوره شغلی، کمک به فرد برای مهار استرس ناشی از تغییر شغل و مسائل اقتصادی وابسته به آن است.
مشاوره شغلی همچنین به فرد کمک می‌کند تا بر اساس ویژگی‌های شخصیتی خود بهترین شغل را انتخاب کند. از سویی دیگر کمک به حل مشکلات به وجود آمده ناشی از شرایط کاری و شغل فرد از دیگر کاربردهای مشاوره شغلی است.
مشاوره توان‌بخشی
مشاوره توان‌بخشی (Rehabilitation counseling) به‌صورت ویژه مخصوص افرادی است که دچار معلولیت‌هایی هستند و اکنون برای فائق آمدن با مشکلات خود و همچنین کسب استقلال نیازمند کمک یک مشاور هستند. مشاوران توان‌بخشی علاوه بر اینکه به‌صورت خصوصی مشاوره می‌دهند، معمولاً به‌صورت تمام‌وقت در بیمارستان‌ها، آسایشگاه‌ها، خانه‌های سالمندان، مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز دولتی نیز حضور دارند.
مشاوره توان‌بخشی را می‌توان تخصصی‌ترین بخش مشاوره به‌حساب آورد، زیرا به‌صورت ویژه بر روی افرادی با شرایط خاص کار می‌کنند. مشاوره توان‌بخشی در قالب یک فرایند به افراد دچار معلولیت کمک می‌کند تا بتوانند تمامی جنبه‌های زندگی خود را بهبود بخشیده و از هر نظر به حداکثر استقلال ممکن رسیده و نیاز خود به دیگران را به حداقل برسانند. این فرایند می‌تواند در ابتدا و تعیین هدف آغاز شود و می‌تواند به‌عنوان یک فرایند طولانی‌مدت مدنظر قرار گیرد.
مشاوره اعتیاد
مشاوره اعتیاد (Substance Abuse Counseling) که با نام مشاوره ترک اعتیاد نیز شناخته می‌شود، همان‌طور که از نام آن پیداست به افرادی که دچار سوءمصرف مواد مخدر، الکل و … شده‌اند کمک می‌کند تا بتوانند اعتیاد خود را ترک کنند. البته در مواردی ممکن است این اعتیاد به چیزهایی غیر از مواد مخدر و الکل مانند اعتیاد به قمار باشد.
مشاور اعتیاد، نوعی مشاور روانشناسی است که تخصص او درمان افرادی است که درگیر اعتیاد شده و یا در آستانه اعتیاد قرار دارند. مشاوره اعتیاد به افراد کمک می‌کند تا به شرایط خود واقف شده و بتوانند از وابستگی خود به چیزی که به آن اعتیاد پیدا کرده‌اند رها شوند. همچنین در فرایند مشاوره اعتیاد ممکن است به حضور اعضای خانواده فرد در جلسات مشاوره نیاز باشد؛ نزدیکان فرد معتاد نقش بسیار مهمی در ترک اعتیاد فرد ایفا می‌کنند.
مشاوران اعتیاد در فرایند مشاوره اعتیاد تنها به گفت‌وگو درمانی پرداخته و هیچ‌گونه دارویی تجویز نمی‌کنند. در حقیقت هدف مشاوره اعتیاد توانمندسازی فرد برای مقابله با اعتیاد خود است.
مشاوره سوگ
مشاوره سوگ (Grief counseling) یکی از انواع مشاوره روانشناسی است که هدف آن کمک به فرد برای کنار آمدن احساسی، عاطفی، روحی و فیزیکی با یک فقدان بزرگ است. مشاوره سوگ معمولاً برای افرادی توصیه می‌شود که در سوگ از دست دادن یکی از عزیزان خود هستند، اما این نوع مشاوره در شکل‌های دیگر فقدان، مانند طلاق، مهاجرت و یا حتی از دست دادن شغل، نیز بسیار کاربردی است.
مشاوران سوگ اعتقاد دارند که هر فردی در زندگی شخصی خود، با توجه به پیش‌زمینه فرهنگی، خانوادگی، اعتقادی، اجتماعی و اقتصادی‌ای که دارد، به شیوه منحصربه‌فردی با فقدان برخورد می‌کند؛ این نوع برخورد لزوماً اندوه و ناامیدی نبوده و می‌تواند خود را به شکل خشم، اضطراب و حتی خنده نشان دهد.
همان‌طور که گفته شد مشاوره سوگ صرفاً برای کسانی نیست که عزیز خود را از دست داده‌اند. این نوع مشاوره برای سوگ فقدان‌هایی مانند از دست دادن سلامتی، از دست دادن شغل، بازنشستگی، از دست دادن رابطه دوستی و فروش خانه شخصی نیز کاربرد دارد.
مشاوره سلامت روان
مشاوره سلامت روان (Mental health counseling) نوعی از انواع مشاوره روانشناسی است که مخصوص درمان مشکلات سلامت روان افراد بوده و در حقیقت بخش بزرگی از کار مشاوران روانشناسی را تشکیل می‌دهد. این نوع مشاوره به افراد کمک می‌کند تا به مشکلات روانی خود فائق آمده و سلامت روان خود را بازیابی کنند.
مشاوره سلامت روان، تنها با اتکا بر گفت‌وگو درمانی اقدام به درمان مشکلات روانی افراد کرده و به فرد هیچ‌گونه دارویی تجویز نمی‌کند. معمولاً افرادی که مشکلات روانی حادی داشته باشند که نیازمند دارودرمانی باشد، به روان‌پزشک معرفی می‌شوند.
مشاور سلامت روان انواع مختلفی از مشکلات روانی را درمان می‌کند که در زیر فهرستی از این مشکلات را می‌خوانید:
- افسردگی
- اضطراب
- وسواس
- بیش فعالی
- فوبیای اجتماع
- اسکیزوفرنی
- اختلال دوقطبی
- اختلال شخصیت مرزی
- اختلال ترس
- اختلال اضطراب منتشر
- اختلال خوردن
- اختلال اضطراب پسا سانحه
جمع بندی
همان‌طور که خواندید، مشاوره روانشناسی شاخه‌های مختلفی دارد که هر فرد بسته به نیاز خود می‌تواند از یکی از آن‌ها بهره‌مند شود. پس از انتخاب یکی از انواع مشاوره روانشناسی، کافی است به سراغ یکی از مشاورانی بروید که ارائه‌دهنده نوع مشاوره مدنظر شما است.
پریسا موسائی، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد روانشناسی، ازجمله مشاورانی است که می‌توانید برای مشکلات خود به او مراجعه کنید. پریسا موسائی خدماتی از قبیل مشاوره ازدواج، مشاوره زوجین، مشاوره کودک و مشاوره خانواده ارائه داده و در دیگر انواع مشاوره تجربه بالایی دارد. برای دریافت وقت مشاوره از پریسا موسائی می‌توانید با شماره‌های درج‌شده در سایت تماس گرفته و یا فرم درخواست مشاوره روانشناسی را پر کنید. امروز می‌تواند روز پایان رنج‌ها و اندوه‌های شما باشد.
منبع: مجله علمی آذریان
